Kategorik Zorunluluk

Türkçede kategorik buyruk olarak da geçen bu kavram, eleştirel felsefenin kurucularından 18. yüzyıl filozofu Immanuel Kant’ın ahlak felsefesinin temelini ifade eder. İnsanoğlunu rasyonel bir varlık olarak gören Kant, bu anlamda ahlakı da rasyonel bir temelde ele almaktadır. Türkçeye genelde “Öyle davran ki davranışın temelindeki ilke, tüm insanlar için geçerli olan evrensel ilke veya yasa olsun.” şeklinde çevrilen Kant’ın bu cümlesi bu kuralı ifade etmektedir. Kant kategorik zorunluluğu objektif, rasyonel ve her şarta uygulanması gerekli bir prensip olarak tanımlıyor. Bu bakımdan, Kant’a göre tüm özel ahlaki kurallar, bu temel kural doğrultusunda ahlaklı olmaktadır, bu kurala uymadıklarından dolayı tüm gayriahlaki eylemler ise irrasyonel olmaktadır. Kant’ın bu doğrultudaki başka bir ifadesi ise insanları hiçbir koşulda bir araç olarak görmemeyi, her zaman bir amaç olarak görmeyi söyler. Kant’ın bu prensibi, hem kişilerin arzu ve isteklerinden hem de kültürel farklılıkların ötesinde bir ahlak anlayışı ortaya koyma isteğinin bir sonucudur.