Dışsallıklar nedir? Externalities ne demek?
dışsallıklar
İngilizce: Externalities
Dışsallık, mal ve hizmetlerin üretim veya tüketiminin, diğer kişilere maliyet (negatif dışsallık) veya yarar (pozitif dışsallık) getirdiği durumları ifade eder. Piyasa aksaklıklarından biri olan ve etkinsizlik yaratan dışsallıklar, sunulmakta olan mal ve hizmetlerin fiyatlarına yansımayabilir. Kirlilik, negatif dışsallık için açık bir örnek olup; dışsal eksi ekonomi olarak da adlandırılır. Bir sanayi tesisi tarafından göle atılan kimyasal atıklar, göldeki balıkları ve bitkileri öldürerek çevrede yaşayan balıkçılar ve çiftçilerin hayatını etkilemekle birlikte, bu negatif dışşallığın (kirliliğin) maliyeti çoğu zaman üretim maliyetlerine yansıtılmaz. Pozitif dışsallığa ise, iskân, ticari gelişim, turizm gibi yeni alan oluşturan ve yakınında bulunanlara fayda sağlayan bir yolun yapımı örnek olarak verilebilir.dışsallıklar
Dışsallık, bir ekonomideki üretim veya tüketim faaliyetlerinin, bu faaliyetler içerisinde yer almayan üçüncü taraflar üzerindeki olumlu veya olumsuz etkilerine denir. Bir firmanın üretim faaliyetinden (veya tüketim faaliyetinden) üçüncü taraflar olumsuz etkileniyorsa buna negatif dışsallık denir. Örneğin, bir fabrikanın ırmağı kirletmesi (sigara içmek), o çevrede bulunan ve üretimin (tüketimin) tarafı olmayan kişileri olumsuz etkileyecektir. Bir işletmenin üretim faaliyetleri (veya tüketim faaliyetleri) üçüncü tarafları olumlu etkiliyorsa, buna negatif dışsallık denir. Örneğin, gül tarlasının yakınlarında arıcılık yapan bir kimse (veya eğitimli bir muhitte oturan eğitimsiz bir kimse), üretimin (tüketimin) maliyetlerine katılmamakla birlikte bu üretimden (tüketimden) pozitif fayda elde etmektedir. Negatif dışsallığa neden olanlar, sebep oldukları dışsallığın maliyetinin tamamına katlanmadıkları için olması gerekenden daha çok üretim (tüketim) gerçekleştirirler. Pozitif dışsallık sağlayanlar da sağladıkları dışsallığın getirilerinin tamamını elde edemedikleri için daha az üretim (tüketim) yapma eğilimindedirler. Haliyle sosyal açıdan en yüksek refah düzeyine ulaşabilmek için dışsallıklar içselleştirilmelidir. Negatif dışsallıklar vergilendirme ile ve pozitif dışsallıklar teşviklerle içselleştirilebilir.