Eylem, oluş veya durum veya bir kelime ile, süreç anlatan kelime.Yürümek, Düşünmek (EYLEM FİİLİ, V. d'action) Büyümek, Eskimek (OLUŞ FİİLİ, V. de devenir) Uyumak, Durmak (DURUM FİİLİ, V. d'état öu statif). Fiiller bu hallerden birisini anlatmakla birlikte kişi fikrini de seriyorsa TÜKEL FİİL (Verbum finitum), mastar veya ortaç gibi kişi fikri vermiyorsa TÜKELSİZ FİİL (Verbum infinitum) sayılır. Filler çatı bakımından şöylece ayrılır: I. Uyumak, Doğmak, Durmak gibi fiille anlatılan kavramın özneye münhasır kalarak başka bir konuya geçmediği GEÇİŞSİZ FİİLLER (Lâzım veya gayri müteaddi f., V. intransitifs ou neutres) ve bunlara karşı Görmek, Bakmak gibi fiille anlatılan kavramın özneyi aşarak başka konulara da geçtiği GEÇİŞLİ FİİLLER (Müteaddi f. V. à rection ou transitifs). II. Yazmak, Kırmak gibi öznesi gerçek olan ETKEN (Malûm, Actif) fiillerle bunlara karşı Yazılmak, Kırılmak gibi öznesi gerçek olmayıp gramerce Öyle sayılan EDİLGEN (Meçhul, Passif fiiller. III. Yazdırmak gibi öznesi doğrudan doğruya işin yapıcısı olmayıp herhangi bir şekilde o işe sebep durumunda olan ETTİRiMLİ (Malûmdan müteaddi, Factitif) fiillere karşı Pişirmek gibi öznesi eylemin yapıcısı durumunda olan OLDURUMLU (Lâzımdan müteaddi, Causatif) filler. IV. Sevişmek, Çekişmek gibi öznelerinin kendi aralannda karşılıklı olarak hem özne hem nesne olduklarını anlatan KARŞILIKLI (Müşareketti, Réciproque ) fiiller. V. Uyumak, Doğmak gibi, geçişsiz olanlara karşı Yıkanmak, Çekilmek gibi aslında geçişli iken öznesi aynı zamanda nesne sayılan ÖZEDÖNÜSLÜ (Mütavaatlı, Réfléchi) fiiller, VI. Öznelerin bir işi birlikte yaptıklarını anlatan Uçuşmak, Gülüşmek gibi İŞTEŞLİK (V. de coopération) fiilleri. VII. "Buradan geçilmez' sözünde olduğu gibi özensiz kullanılan fiiller. VIII. Şekilce başka anlamca başka çatıda olan ORTA (Moyen fiiler (bk. Orta). IX. Hem etken hem edilgen olarak kullanılan ORTAK DEĞERLİ (à valeur moyenne) fiiller: Hava bozdu (=bozuldu, Çiçekler açtı, (açıldı) gibi. Fiiller ayrıca şu bakımlardan da sınıflara ayrılırlar. 1. Çekimleri KURALLI (Régulier), KURALSIZ (irrégulier,9 EKSİKLİ (Défectif), TEK KİŞİLİ (Ünipersonnel : gerekmek gibi) veya KİŞİSİZ (Impersonnel) olan fiiller. 2. Bakmak, sevmek gibi İLKİNDEN FİİL (V. primaire ou non dénominati), Gülümsemek, Ellemek gibi TÜREME FİİL (V. secondaire) olanlar. 3. Gülümsemek, Gidebilmek gibi FİİLDEN (TÜREME) FİİL (V. déverbal ou déver-batif ) olanlara karşı Boyamak, Ellemek, Gözlemek, Azımsamak gibi İSİMDEN (TÜREME) FİİLLER (V. dénominal ou dénominatif). 4. İster ilkinden fiil, ister türeme fiil olsun bunların ilk kuruluş şekillerine UZAMASIZ, çatı değiştirmek üzere eklerle yapılan yeni şekillerine isé UZAMALI denir: Bakmak (uzamasız), Baktırmak, Bakılmak, Baktırılmak... (Uzamalı) gibi. 5. Etmek, Olmak, Görünmek gibi iyi etmek, iyi olmak, iyi görünmek tarzında ancak zarf görevinde bir isim veya sıfatla kullanılmağa ihtiyacı olan YÜKLEMLİK FİİLLER (V. attributifs ou prédicatifs). 6. Bu yüklemlik fiillerle yapılan BİLEŞİK FİİLLER (V. composé: îyi etmek, Güzel olmak gibi). 7. Kılmış çeşitleri ve karmaşık fiiller yapmak üzere başka fiillerin sonuna getirilen bilmek, vermek, yazmak gibi YARDIMCI FİİLLER bk. Kılınış). 8. Bunların yardı-miyle meydana getirilen KARMAŞIK FİİLLER ( V. complexe: bk. Karmaşık fiil), 9. Tahtayı delmek gibi GERÇEK NESNELİ (Affectif) ve Delik delmek gibi GÖRÜNÜRDE NESNELİ (effectif) olarak kullanılan fiiller. bk. İç nesne., 10. İmek (=être) (ve dilimizde bazen bunun geçişsiz şekli yerine kullanılan olmak) fiili, "Dün burada idim" ve "Yarın orada olacağım" söylemlerinde olduğu gibi varlık bildirdiği vakit VARLIK FİİLİ (V, substantif ), yüklemle yâni. "Dün hasta idim" tarzında kullanıldığı vakit ise SALT veya SOYUT fiil (V. absolu ou abstrait) adiyle anılır buna karşı bütün öteki fiiller İLİNEKLİ (Adjectif) ve SOMUT (Concret), ASIL (Proprement dit), GERÇEK (réel) ASTDEYİLİ (Connotatif) diye adlanır. 11. Fiiller ayrıca kılınış bakımından da türlü adlar alır,, bk. Kılmış.
Dilbilim Terimleri Sözlüğü
