geniş zaman

(Almanca Aorist, Zeitlos Fr. aoriste atemporal İng. aorist, timeless Osm. muzâri || Geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman gibi bütün ana zamanları içine alan, yani fiilin gösterdiği oluş ve kılışın her zaman yapıldığını veya yapılacağını gösteren bir sınırlama ve kesinlik kavramı taşımayan zaman. Türkçede geniş zaman -r, -Ar, -(I)r/-(U)r ekleri ile kurulur ve şahıs ekleri alarak çekime girer: Keyifle yerim, keyifle içerim (S. F. Abasıyanık, Bütün Eserleri 2, s. 208). Birçok mütefekkirler yalnız düşünmekle iktifa ederler (A. Ş. Hisar: Fahim Bey ve Biz, s. 159). Bir kırlangıç, yavrusuna uçmayı öğrettikten sonra görevinin bittiğini bilir ve artık kendi isteklerine göre yaşayabilmesi için serbest bırakır (T. Buğra, Yalnızlar, s. 25). Gerçi, bilirim, okunun değdiği yerde, bir cüceden bir dev çıkarırsın bir kaditten en güzel endamı yaratırsın ve sönmüş gözlere yeniden fer verirsin (Y. K. Karaosmanoğlu, Erenlerin Bağından, VII, s. 39). Biz düşüncelerimizi çok defa omuzlarımızda taşırız. Onun için onları kımıldatmamız bu düşüncenin ağırlığı nisbetinde güç olur (A. H. Tanpınar, Huzur, s. 75). İşten artmaz dişten artar. Böyle gelmiş böyle gider gibi. Geniş zaman, bazı kullanılışlarında «gereklilik», «alışkanlık» ve «süreklilik» de gösterir: yarın buraya gelir her tarafı iyice temizlersin. Akşamları kitap okursun, pazar sabahları yürüyüşe çıkarsın vb.

Azerbaycan Türkçesi: indiki zaman Türkmen Türkçesi: näämäälim gelcek zamaan Gagauz Türkçesi:bellisiz gelecek zaman ~ *şindiki-gelecek zaman Özbek Türkçesi: hozirgi-kelasi zamonUygur Türkçesi: käň zaman Tatar Türkçesi: xäzerpge-kiläçäk zaman ~ berençe (bilgesez) kiläçäkzaman Başkurt Türkçesi: xäzerge-kiläsäk zaman Kmk: gelecek mekensiz zaman Krç.-Malk.: belgisiz kellik zaman Nogay Türkçesi: älîgî-keleyek zaman Kazak Türkçesi: awıspalı osışak Kırgız Türkçesi: uçur-keler çak Alt:: turguza-keler öy Hakas Türkçesi: polar tus (-arformazı) Tuva Türkçesi: amgı-kelir üye Şor Türkçesi: polar tem Rusça: nastoyaşçe-buduşçeyevremya

Türkçedeki Yazarım, Giderim şeklindeki kuruluğun zamanı, ki birden bütün zamanları anlattığı ve gereklik ile alışkı da bildirdiği gibi yerine ve sırasına göre geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman için de kullanılabilir. Kardeşim geçen gün babama gider der ki. (Geçmişlik). Gezmeğe gitmek ister misiniz? (Şimdikilik). O, ne zaman olsa gider (Gelecek zaman). Her doğan ölür (Gerçek geniş zamanlı). İnsan böyle şeyleri biraz da hoş görür (Gereklik). Bazıları pek az uyur (Alışkı).