karşı olum

I. (Mantıkta) 1. Birbirinin karşısında bulunan, birbirini karşılıklı olarak dışta bırakan iki kavram ya da yargı arasındaki bağlantı. // Özel biçimleri: a. Çelişik karşıolum: Burada bir kavram, ötekinin doğrudan doğruya değillenmesidir (ak - ak olmayan), b. Karşıt karşıolum: Burada aynı tür içinde bir dizinin en belirgin parçaları karşı karşıyadır (ak-kara). c. Göreli karşıolum-ilişkilerin karşıolumu: Bağlılaşık kavramlar arasındadır (baba-oğul). d-Yoksunluk bildiren karşıolum: Bir yetkinlik ve onun eksikliği arasındadır (gören -kör), e. Düşüncenin belli koşullar altında kaçınılmaz biçimde içine düştüğü çatışkı. Karşıt kavramlar aynı konuyle ilgili olarak aynı zamanda evetlenemedikleri halde değillenebilirler. Çelişik kavramlar aynı konuyla ilgili olarak aynı zamanda evetlenemedikleri gibi değillenemezler de: 1) K, S ise P değildir.
2) K, P ise S değildir. karşıolumların örtüşmesi Ama K ne S ne P olmayabilir burada P ile S karşıt kavramlardır. Bunların çelişik kavramlar olmaları için, yukarıdaki iki önermeye şu iki önermeyi de katmalıdır:
3) K, S değilse P dir.
4) K, P değilse S dir, yani K, ya S dir, ya P dir. 2- Aynı özne ve aynı yüklemi olan, ama a. nicelik ya da kapsam (A ve I, E ve O) b. nitelik (A ve E, I ve O: karşıt) c. hem nitelik, hem nicelik (A ve O, I ve E: çelişik) bakımından ayrı olan önermelerin durumu: Bütün öğrenciler çalışkandır. Hiç bir öğrenci çalışkan değildir. Bazı öğrenciler çalışkandır. Bazı öğrenciler çalışkan değildir. Günlük dilde çoğunlukla birbirine karıştırılan karşıt ve çelişik kavramlarını iyice birbirinden ayırmak gerekir tümel olumlu önerme ile tümel olumsuz önerme birbirlerine karşıdırlar, ama bu karşıolum bir çelişme olmayıp bir karşıtlıktır (contrarius) tümel olumlu önermenin çelişiği olan karşıolum tikel olumsuz önermedir. (Şemaya bk. ) II. Varlıkbilim (fizikötesi açısından) 1. Gerçeklikteki çatışma türlü güçlerin birbiriyle çatışması: Bir istenç ile başka bir istenç, bir güçle başka bir güç arasındaki karşıolum.
2. Varlığın kendi içindeki uçlaşma (kutuplaşma) durumları (soluk alma-verme, eril-dişil).
3. Yaşamın ve tinin kımıldatıcı, devindirici itilimi, dürtüsü ve ileri götüren yaratıcı gücü (özellikle J. Böhme'den Alman idealizmine değin Alman fizikötesinde).
4. Eytişimsel karşıolum: Bir varlığın (sav) karşıtına dönüşmesi (karşı sav) ve bu yolla daha yüksek bir birliğe (bireşim) ulaşması sav ile karşı sav arasındaki ilişki, bk. eytişim, örtüşme.
5. Bireşime yer vermeyen, varoluşsal bir karar gerektiren bir seçeneğin iki kanadı arasında "ya-ya da" biçiminde beliren ilişki.